In het kort
- Bij het uitstrijkje wordt gekeken of in het slijmvlies van je baarmoederhals een bepaald virus zit: HPV.
- HPV kan baarmoederhalskanker veroorzaken.
- Heb je het virus, dan wordt gekeken of er in het uitstrijkje cellen zitten die veranderd zijn.
- Als er veranderde cellen zijn, ga je naar de gynaecoloog.
- Heb je klachten, zoals bloedverlies tijdens of na de seks? Maak een afspraak met je huisarts.
Wanneer krijg je een uitnodiging voor een uitstrijkje?
Je krijgt de eerste uitnodiging voor een uitstrijkje in het jaar dat je 30 wordt. Er wordt dan gekeken of in het slijmvlies van je baarmoederhals HPV zit. Dat is een virus dat baarmoederhalskanker kan veroorzaken.
Als je geen HPV hebt, krijg je daarna weer uitnodigingen op deze leeftijden:
- 35 jaar
- 40 jaar
- 50 jaar
- 60 jaar
Eerst zit er dus 5 jaar tussen elke uitnodiging, daarna 10 jaar. Als je boven de 40 bent en geen HPV hebt, is de kans namelijk heel klein dat je binnen 10 jaar baarmoederhalskanker krijgt.
Als je wel HPV hebt, krijg je na 5 jaar een nieuwe uitnodiging. Ook als je tussen de 40 en 60 jaar bent.
Als je een uitnodiging krijgt, maak je zelf een afspraak voor het uitstrijkje bij je huisarts. Zorg dat het uitstrijkje gebeurt op een dag dat je niet ongesteld bent.
Hoe wordt een uitstrijkje gemaakt?
Meestal maakt de assistent van de huisarts het uitstrijkje. Die stelt je eerst een paar vragen. Bijvoorbeeld wanneer je voor het laatst ongesteld was.
Het onderzoek zelf gaat zo:
- Je doet je broek of rok uit en je onderbroek. Je gaat liggen op de onderzoekstafel met je benen uit elkaar.
- De assistent gebruikt voor het onderzoek een spreider.
Een ander woord daarvoor is eendenbek: het instrument lijkt namelijk een beetje op de snavel van een eend. - De assistent doet de spreider voorzichtig in je vagina: zo is de ingang van je baarmoeder te zien.
- Met een soort borsteltje haalt de assistent wat slijmvlies van de binnenkant van de baarmoederhals af.
Dan is het onderzoek klaar. De afspraak duurt in totaal ongeveer 10 minuten.
Het borsteltje met slijmvlies gaat in een potje naar het laboratorium. Daar wordt onderzocht of er HPV in je slijmvlies zit.
Test je liever zelf thuis of je HPV hebt?
Test je liever zelf thuis of je HPV hebt? Of vind je het vervelend om een uitstrijkje te laten maken?
- Vertel dit dan aan de huisarts of assistent voordat je het uitstrijkje laat maken. Die kan je dan extra uitleg geven en je misschien geruststellen.
- Je kunt ook een zelftest aanvragen. In het jaar dat je 30 wordt, krijg je de zelftest vanzelf met de post.
Met de test haal je zelf wat slijm uit je vagina. Je stuurt dat op om te laten testen. Je krijgt een brief waarin staat of je wel of geen HPV hebt.
Heb je HPV? Laat bij je huisarts dan een uitstrijkje maken.
Wat is HPV?
HPV is een virus dat je krijgt via seks.
Bijna iedereen krijgt het virus wel 1 keer of vaker. Meestal ruimt het lichaam het virus op.
Maar soms lukt dat niet. Er ontstaat schade aan cellen. Die cellen kunnen jaren later veranderen in kankercellen.
Zo kun je van HPV kanker krijgen. Bijvoorbeeld baarmoederhalskanker of kanker in je vagina, schaamlippen, anus (poepgat), penis, mond of keel.
Met een zelftest kun je weten of je HPV hebt. Met een uitstrijkje kun je weten of er cellen in de baarmoederhals zitten die veranderd zijn door HPV.
Wat is baarmoederhalskanker?
Baarmoederhalskanker is kanker aan het onderste deel van de baarmoeder: de baarmoederhals. Het komt het meest voor bij vrouwen tussen de 35 en 45 jaar. Baarmoederhalskanker komt bijna altijd door HPV (humaan papilloma-virus).
Bel de huisarts bij klachten die kunnen passen bij baarmoederhalskanker
Als je klachten hebt, wacht dan niet tot je een uitnodiging krijgt. Maak dan een afspraak bij de huisarts. Ook als het vorige uitstrijkje nog maar kort geleden is. En ook als je al weet dat je geen HPV hebt. Of als je HPV-prikken hebt gehad.
De klachten bij baarmoederhalskanker kunnen zijn:
- bloed uit je vagina als je niet ongesteld bent
- slijm uit je vagina dat er anders uitziet dan normaal
Het slijm is bijvoorbeeld bruin of zwart-rood. - bloed uit je vagina tijdens of na het vrijen
- bloed uit je vagina terwijl je al in de overgang bent geweest
Je verliest bloed terwijl je al een jaar of langer niet meer ongesteld bent.
Je huisarts kijkt dan of er meer onderzoeken nodig zijn.
Wat betekent de uitslag van het uitstrijkje?
Als je HPV hebt is de kans op baarmoederhalskanker groter. Er wordt dan gekeken of er in je uitstrijkje ook cellen zitten die veranderd zijn. Deze cellen zijn anders dan de normale cellen in je baarmoederhals.
Meestal veranderen ze vanzelf weer in normale cellen. Maar soms veranderen ze na lange tijd in baarmoederhalskanker.
Heb je geen HPV? Dan heb je bijna geen kans op baarmoederhalskanker. Je uitstrijkje wordt dan niet verder onderzocht. Dat is dan niet nodig.
Binnen 4 weken krijg je een brief thuis met de uitslag van het uitstrijkje.
Je huisarts krijgt de uitslag ook. Als er cellen zijn gevonden die veranderd zijn, belt de huisarts je soms al voordat je de brief krijgt. De huisarts legt dan uit wat de uitslag betekent.
Je krijgt 1 van deze 5 uitslagen:
- Geen HPV
- Wel HPV en geen afwijkende cellen
- Wel HPV en licht afwijkende cellen
- Wel HPV en afwijkende cellen
- Niet goed te beoordelen
Hieronder staat wat die uitslag voor jou betekent.
Uitslag: Geen HPV
Je hebt geen HPV. Daarom is de kans dat je baarmoederhalskanker krijgt heel erg klein. Je uitstrijkje hoeft niet verder onderzocht te worden.
Uitslag: Wel HPV en geen afwijkende cellen
Er zijn geen cellen gevonden die veranderd zijn (afwijkend). Dat betekent dat je geen baarmoederhalskanker hebt.
Er is wel HPV gevonden. Meestal ruimt je lichaam dit virus zelf op.
Als dit niet gebeurt, kunnen de cellen in je baarmoederhals veranderen. Daarom krijg je na 12 maanden weer een uitnodiging voor een uitstrijkje bij de huisarts. Voor de zekerheid wordt dan weer gecontroleerd of de cellen er nog steeds normaal uitzien.
- Bij de meeste vrouwen zien de cellen er na 12 maanden nog steeds normaal uit. Dan is nog een onderzoek niet nodig. Je krijgt dan na 5 jaar weer een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek. Ook vrouwen van 40, 50 en 60 jaar krijgen dan na 5 jaar weer een uitnodiging.
- Soms zijn er na 12 maanden wel cellen die veranderd zijn. Dit zijn meestal geen kankercellen. Vaak ruimt je lichaam deze cellen ook nog zelf op. Voor de zekerheid krijg je nog wel een onderzoek bij de gynaecoloog.
Uitslag: Wel HPV en licht afwijkende cellen
Er is HPV gevonden en er zijn cellen gevonden die een beetje anders zijn dan normale cellen. Deze cellen zijn meestal geen kankercellen. Vaak ruimt je lichaam HPV en de veranderde cellen zelf op.
Als dit niet gebeurt, kunnen de cellen in je baarmoederhals nog meer veranderen. Daarom krijg je na 12 maanden weer een uitnodiging voor een uitstrijkje bij de huisarts. Voor de zekerheid wordt dan gecontroleerd of de cellen er weer helemaal normaal uitzien.
- Bij de meeste vrouwen zien de cellen er na 12 maanden weer normaal uit. Dan is er geen extra onderzoek nodig. Je krijgt dan na 5 jaar weer een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek. Ook vrouwen van 40, 50 en 60 jaar krijgen dan na 5 jaar weer een uitnodiging.
- Soms zijn er na 12 maanden nog steeds veranderde cellen. Dit zijn meestal geen kankercellen. Vaak ruimt je lichaam deze cellen ook nog zelf op. Voor de zekerheid krijg je nog wel een onderzoek bij de gynaecoloog.
Uitslag: Wel HPV en afwijkende cellen
Met deze uitslag stuurt de huisarts je door naar de gynaecoloog. De gynaecoloog kijkt of de cellen nog vanzelf kunnen genezen of dat behandeling nodig is.
Cellen met afwijkingen zien er anders uit dan normaal, maar het zijn meestal nog geen kankercellen. Je lichaam kan deze cellen vaak nog zelf opruimen.
Soms zijn de cellen op weg om kanker te worden. Dit heet een voorstadium van baarmoederhalskanker. Dit is nog geen kanker en het is meestal goed en makkelijk te behandelen. De behandeling kan ervoor zorgen dat het geen baarmoederhalskanker wordt.
Heel soms is er al baarmoederhalskanker. Als het snel ontdekt wordt, is baarmoederhalskanker vaak beter te behandelen.
Uitslag: Niet goed te beoordelen
Soms is het uitstrijkje niet goed te beoordelen. Bijvoorbeeld doordat:
- er geen baarmoederhalscellen te zien zijn
- er een ontsteking is
- er bloed zit in het uitstrijkje
Er is dan een nieuw uitstrijkje nodig. Maak hiervoor een afspraak met de huisarts, ongeveer 6 weken na je eerste uitstrijkje.
Wat kost het uitstrijkje?
Als je een uitnodiging voor een uitstrijkje hebt gekregen, dan is het uitstrijkje gratis. De zelftest is ook gratis.
Als er veranderde cellen in het uitstrijkje zijn gevonden, stuurt de huisarts je door naar een gynaecoloog. Je zorgverzekeraar vergoedt de zorg van de gynaecoloog. Wel betaal je eerst je eigen risico.
Meer informatie over het uitstrijkje
- Meer informatie: Bevolkingsonderzoek Nederland.
Op de uitnodiging staat ook hun telefoonnummer als je liever belt. - Ben je de uitnodiging voor het uitstrijkje kwijt? Bel dan met BVO NL.
Zonder uitnodiging moet je het uitstrijkje zelf betalen. - Informatie in andere talen: RIVM.
Het RIVM heeft ook antwoorden op veelgestelde vragen over het uitstrijkje.
We hebben deze tekst gemaakt met de handleiding voor huisartsen over het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker.